Cách nào hạn chế dị ứng thuốc?

Thuốc được dùng để phòng và điều trị bệnh, nhưng thuốc cũng là tác nhân gây dị ứng (dị ứng nguyên) và được gọi là dị ứng thuốc. Hầu như tuốt luốt các loại thuốc đều có thể gây dị ứng, tùy thuộc vào cơ địa nhạy cảm của người sử dụng…

Các phản ứng xảy ra do dị ứng thuốc có thể xuất hiện ngay sau khi dùng thuốc hoặc khi dùng thuốc đã lâu ngày và thậm chí sau khi ngưng dùng thuốc. Các phản ứng này có thể xảy ra từ chừng độ từ nhẹ đến nặng, trong trường hợp nghiêm trọng như sốc phản vệ có thể dẫn đến tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.

nguyên tố nguy cơ gây dị ứng thuốc

Do bản chất hóa học của thuốc: Đó là tính kháng nguyên không đồng đều giữa các loại thuốc, do bản tính cấu trúc hóa học, trọng lượng phân tử của thuốc, sự chuyển hóa của thuốc trong thân thể, sự hình thành các sản phẩm trung gian và sự liên hiệp của những sản phẩm này với thành phần protein của thân.

Cơ địa của bệnh nhân: Các nhân tố di truyền, tính đáp ứng miễn nhiễm của người bệnh có vai trò rất quan yếu trong quá trình xuất hiện các bệnh cảnh lâm sàng của dị ứng thuốc. nên chi, khi dùng một thuốc để điều dịch thuật tại quảng bình trị có người bị dị ứng, có người không và mức độ xuất hiện dị ứng giữa các cá thể cũng khác nhau (có người chỉ bị dị ứng nhẹ, có người bị nặng).Và cũng tùy thể tạng, có người dùng thuốc trong thời gian dài không sao nhưng đến thời điểm nào đó bỗng lại bị dị ứng.

Dị ứng thuốc còn phụ thuộc vào cách dùng thuốc: dùng nhiều lần, dùng không đủ liều, dùng kéo dài, dùng kết hợp nhiều thuốc một lần và đặc biệt việc tự tiện dùng thuốc của người dân… sẽ tạo và làm gia tăng nguy cơ dị ứng thuốc.

Ngoài ra dị ứng thuốc còn phụ thuộc vào đường dùng thuốc,lứa tuổi... Tình trạng nhiễm khuẩn thường làm tăng khả năng khả năng dị ứng thuốc…

Một số tả của dị ứng thuốc

Mày đay

Đây là một biểu lộ thường gặp nhất của dị ứng thuốc với các biểu hiện nóng bừng, râm ran trên da như sâu bọ đốt, ngứa (đây là cảm giác khó chịu nhất, xuất hiện sớm, thường làm người bệnh mất ngủ) và xuất hiện những sẩn phù màu hồng nhạt đường kính vài mm đến vài cm, thường là hình tròn, xuất hiện nhiều nơi, có khi tụ thành từng đám, tại những nơi có tổ chức dưới da chắc hơn như lòng bàn tay, bàn chân, đầu… Kèm theo sẩn phù ở da thỉnh thoảng có khó thở, đau bụng, đau khớp, chóng mặt, buồn nôn, mót rặn, sốt cao…

Các diễn đạt trên có thể xuất hiện nhanh (sau vài phút) hoặc chậm (sau vài ngày) dùng thuốc. Các loại thuốc đều có thể gây tình trạng mày đay, hay gặp hơn cả là kháng sinh, thuốc chống viêm không steroid, vaccin, huyết thanh, vitamin ….

Mày đay tái phát trong thời kì ngắn, ban vừa mất đi lại xuất hiện trở lại.Nếu tái phát hàng ngày trong thời kì một tháng trở lên là mày đay mạn tính.

Viêm da dị ứng do tiếp xúc

Khi bị phản ứng này, người bệnh có trình bày là các mụn nước, kèm theo ngứa và tiến triển theo nhiều thời đoạn. thời kì nhạy cảm tiềm ẩn ít ra là 5 ngày giữa lần tiếp xúc đầu và lần xúc tiếp thứ hai với dị nguyên. Vùng thương tổn chính là chỗ dị nguyên tiếp xúc với biểu đạt ngứa, đỏ da, sưng nề...

Có rất nhiều loại thuốc khác nhau gây viêm da dị ứng do tiếp xúc như các thuốc dùng ngoài da: Các loại mỡ sulfamid, neomycin, các thuốc sát khuẩn, penicilin, ampicilin, streptomycin, aminazin, các thuốc kháng histamin tổng hợp… Dùng đường uống, tiêm cũng có thể gây viêm da dị ứng do xúc tiếp. Việc ngừng tiếp xúc với các thuốc gây viêm da dị ứng xúc tiếp có thể dẫn đến sự giảm bớt triệu chứng bệnh sau 2 – 3 ngày.

Phù Quincke- một trong những thể hiện của dị ứng thuốc.

Phù Quincke

Phù quincke thường ở mặt gây phù mặt, với mô tả mi mắt sưng mọng không mở mắt được, môi sưng to làm khuôn mặt biến dạng. Phù Quincke còn xuất hiện ở cổ, ngực, bụng tạo thành từng mảng lớn nổi gờ trên mặt da, màu trắng hoặc hồng nhạt, chắc, cũng có trường hợp gặp ở phía trong cẳng tay, đùi, bộ phận sinh dục. Ngoài ra, phù nề còn thấy ở niêm mạc đường hô hấp, tiêu hóa, tiết niệu.Phù Quincke thanh quản là hiểm nhất, với triệu chứng xuất hiện trước hết là nói giọng khàn, ho khan, sau đó thấy khó thở vào, rồi khó thở cả hai thì, vẻ mặt tím tái, hoảng hốt, lo lắng.Trường hợp này phải cấp cứu kịp thời.

Sốc phản vệ

Là tai biến dị ứng nghiêm trọng nhất, dễ gây tử vong nhất nếu không được chẩn đoán sớm và xử lý kịp thời. Sốc phản vệ có thể xuất hiện ngay tức tốc hoặc 30 phút sau khi dùng thuốc (nếu xuất hiện càng sớm thì bệnh càng nặng, tỉ lệ tử vong càng cao).Phản ứng dị ứng này có thể xảy ra ở bất kỳ đường dùng nào tiêm, uống, bôi, xông, nhỏ…) nhưng đường tiêm tĩnh mạch là hiểm nhất.

Sốc phản vệ xuất hiện có thể nhẹ với các bộc lộ (đau đầu, chóng mặt, có trường hợp nổi mày đay, mẩn ngứa, phù Quincke, nôn hoặc buồn nôn, đau bụng, đái ỉa không tự chủ, nhịp tim nhanh, huyết áp tụt, khó thở) sau khi dùng thuốc, đến nặng (với mô tả hốt hoảng, sợ chết, choáng váng, ngứa ran khắp người, khó thở, co giật, đôi khi hôn mê, đau bụng, da tím tái, niêm mạc nhợt, tuỳ nhi giãn, mạch nhanh nhỏ, huyết áp tụt hoặc không đo được). Trường hợp trầm trọng hơn có thể xảy ra ngay trong những giây lát đầu tiên với tốc độ chớp nhoáng. Người bệnh hôn mê, nghẹt thở, da tím tái, mạch, áp huyết không đo được và có thể tử vong…

Tuy nhiên, cần cảnh giác với những dấu hiệu sớm cảnh báo sốc phản vệ như ngứa bàn chân, bàn tay, tê môi và lưỡi, khó thở, nhịp tim nhanh, cảm giác bồn chồn, hoảng hốt…

Hội chứng Lyell và Stevens – Johnson

Hội chứng Lyell còn gọi là hội chứng hoại tử thượng bì nhiễm độc, là tình trạng nhiễm độc da dị ứng nghiêm trọng nhất.Bệnh xuất hiện từ một đôi giờ đến 1-2 tuần sau khi dùng thuốc. Người bệnh mệt mỏi rã rời, sốt rất cao, rét run, sững sờ, mất ngủ, ngứa khắp người, trên da xuất hiện rất nhiều mảng đỏ, có khi có những ban xuất huyết, một vài ngày sau, lớp thượng bì tách khỏi da, khẽ động vào là có thể tuột ra từng mảng (dấu hiệu Nikolski dương tính). Cùng với viêm loét các hốc thiên nhiên là viêm phổi, gan, thận... Người bệnh trong tình trạng nhiễm độc nặng, nhanh dẫn đến tử vong.

Hội chứng Stevens – Johnson (còn gọi là hội chứng viêm loét cấp tính da và niêm mạc do thuốc). Sau khi dùng thuốc vài giờ, đến một hai tuần người bệnh sốt cao, mệt mỏi ngứa khắp người, nổi ban đỏ và bọng nước trên da, viêm loét các hốc tự nhiên (miệng, mắt, mũi, tai, họng, hậu môn, sinh dục), có thể tổn thương gan, thận, thể nặng dễ gây tử vong.

Làm gì để hạn chế?

Dị ứng thuốc là một tai biến, nhiều khi rất hiểm, gây thương tổn ở hồ hết các cơ quan, từ ngoài da đến nội tạng. Việc cấp cứu và điều trị nhiều khi rất phức tạp, kéo dài, tỷ lệ tử vong cao, nhất là đối với các phản ứng tức khắc mà bệnh nhân ở xa cơ sở y tế không được cấp dứu kịp thời.

Việc đề phòng dị ứng thuốc không đơn giản, và nhiều khi ngay cả bản thân thày thuốc cũng không thể lường trước được phản ứng của từng bệnh nhân đối với một loại thuốc nào đó. Tuy nhiên, để hạn chế thấp nhất tai biến do thuốc (trong đó có dị ứng thuốc), đối với bác sĩ, khi kê đơn thuốc cho bệnh nhân nên tuyển lựa thuốc phải có sẵn trên thị trường, ít tác dụng phụ, hiệp với điều kiện kinh tế của bệnh nhân và ăn nhập với cơ địa người bệnh.

Với người bệnh, khi có bệnh cần phải đi khám để được thầy thuốc kê đơn dùng thuốc phù hợp; Không tự tiện dùng thuốc điều trị bệnh; Không nên lạm dụng dùng các loại thuốc kháng sinh (vì các tai biến do thuốc thì kháng sinh chiếm tỷ lệ cao nhất). Người bệnh chỉ nên dùng các loại thuốc khi biết rõ cội nguồn, xuất xứ, thành phần và đã được cấp visa của Bộ y tế; Đọc kỹ hướng dẫn dùng trước khi dùng thuốc... Nếu đang dùng một thứ thuốc mà phát hiện bị ngứa, nổi mẩn đỏ, khó thở, phải ngay lập tức ngưng ngay thuốc đó và báo cho thầy thuốc biết.Người đã có tiền sử dị ứng, đặc biệt là bị hen suyễn, phải cẩn trọng khi dùng thuốc.Nếu đã phát hiện có miêu tả dị ứng với một loại thuốc nào thì sau này không được dùng loại thuốc đó nữa và khi đi khám chữa bệnh nên báo cho bác sĩ biết để bác sĩ tránh cho dùng, sẽ chỉ định loại thuốc khác thay thế.

DS. Hoàng Thu